न्युरोपॅथी म्हणजे काय? कारणे,लक्षणे आणि उपाय

Blog No 2024/228.

दिनांक:27,सप्टेंबर, 2024 

मित्रांनो,

न्युरोपॅथी म्हणजे काय?

न्युरोपॅथी, ज्याला पेरिफेरल न्युरोपॅथी देखील म्हणतात, ही स्थिती पेरिफेरल नर्व्हस सिस्टमवर परिणाम करते.मेंदू आणि मणक्याशी जोडलेल्या नसा, ज्यांचा संपूर्ण शरीराशी संपर्क असतो.न्युरोपॅथीमुळे सामान्यतः हात आणि पायांमध्ये वेदना, सुन्नपणा, आणि अशक्तपणा होऊ शकतो, परंतु याचा परिणाम इतर भागांवर देखील होऊ शकतो. ही स्थिती तेव्हा उद्भवते जेव्हा नसा खराब किंवा नष्ट होतात, ज्यामुळे मेंदू आणि शरीराच्या प्रभावित भागांमधील संवाद विस्कळीत होतो. पॅ

सविस्तर:

न्युरोपॅथीची कारणे:

न्युरोपॅथीची अनेक कारणे असू शकतात, काही महत्त्वाची कारणे खाली दिली आहेत:

1. मधुमेह: न्युरोपॅथीचे सर्वात सामान्य कारण मधुमेह आहे, ज्यामध्ये रक्तातील साखरेची पातळी जास्त असते आणि त्यामुळे हात आणि पायांच्या नसांवर परिणाम होतो.

2. जखमा आणि अपघात: फ्रॅक्चर, हर्निएटेड डिस्क्स किंवा नसा दाबल्या जाणाऱ्या कोणत्याही शारीरिक इजा न्युरोपॅथीचे कारण बनू शकतात.

3. संसर्ग: व्हायरल किंवा बॅक्टेरियल संसर्ग, जसे की शिंगल्स, एचआयव्ही, किंवा लाइम रोगामुळे नसांवर परिणाम होऊ शकतो.

4. स्वप्रतिरक्षी विकार: ल्युपस, संधिवात, किंवा गुइलेन-बॅरे सिंड्रोमसारखे विकार नसांना हल्ला करून न्युरोपॅथी निर्माण करू शकतात.

5. मद्यपान: अत्यधिक मद्यपानामुळे पोषणाच्या कमतरता (विशेषत: बी12 व्हिटॅमिन) आणि विषारी पदार्थ जमा होतात, ज्यामुळे नसांचे नुकसान होऊ शकते.

6. औषधे आणि विषारी पदार्थ: काही केमोथेरपी औषधे, जड धातू, आणि विषारी रसायने नसा खराब करू शकतात, ज्यामुळे न्युरोपॅथी होऊ शकते.

7. पोषणातील कमतरता: बी12, बी6 आणि व्हिटॅमिन ई यासारख्या महत्त्वाच्या व्हिटॅमिन्सची कमतरता नसांचे नुकसान करू शकते.

8. दीर्घकाळ किडनी रोग: किडनी खराब झाल्यामुळे रक्तात जमा होणारे कचरा पदार्थ नसांचे नुकसान करू शकतात.

9. अनुवांशिक विकार: चार्कोट-मारी-टूथ आजारासारखे काही अनुवांशिक विकार न्युरोपॅथीशी संबंधित आहेत.

10. हार्मोनल असंतुलन: हायपोथायरॉईडिझमसारख्या स्थिती नसांच्या आरोग्यावर परिणाम करू शकतात.

न्युरोपॅथीची लक्षणे

न्युरोपॅथीची लक्षणे प्रभावित नसांवर आणि नुकसानाच्या तीव्रतेवर अवलंबून असतात. काही सामान्य लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. सुन्नपणा आणि मुंग्या येणे: सामान्यतः हात किंवा पायांमध्ये मुंग्या येणे किंवा संवेदनाशून्यता जाणवते.

2. तीव्र, जळजळ होणारी किंवा टोचणारी वेदना: वेदना सौम्य ते तीव्र असू शकतात, ज्यांना टोचणे, जळणे किंवा इलेक्ट्रिक शॉकसारखे वाटू शकते.

3. स्नायूंचा अशक्तपणा: स्नायू हालवणे किंवा नियंत्रित करण्यात अडचण, ज्यामुळे हातापायांची चंचलता आणि समन्वय कमी होऊ शकतो.

4. स्पर्शाची संवेदनशीलता: काही लोकांना खूप संवेदनशीलता जाणवते, ज्यात हलका स्पर्श देखील वेदना निर्माण करतो.

5. चपळता कमी होणे: विशेषतः पायांमध्ये चपळता कमी किंवा पूर्णपणे अनुपस्थित होतात.

6. चालणे किंवा संतुलन बिघडणे: मोटर नसांवर परिणाम झाल्यास चालण्यामध्ये अडचण आणि संतुलनाच्या समस्या उद्भवू शकतात.

7. स्वायत्त लक्षणे: स्वायत्त नसांवर परिणाम झाल्यास चक्कर येणे, अनियमित हृदय गती, पचन समस्या, आणि शरीराचे तापमान नियंत्रित करण्यात अडचण येऊ शकते.

8.आंत्र किंवा मूत्राशयाच्या समस्या: काही प्रकरणांमध्ये न्युरोपॅथीमुळे मूत्राशय किंवा आंत्राशी संबंधित समस्याही उद्भवू शकतात.

न्युरोपॅथीसाठी उपाय आणि उपचार:

न्युरोपॅथीचा उपचार त्याच्या मूळ कारणावर अवलंबून असतो, परंतु खालील उपाय लक्षणांचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करू शकतात:

1. औषधे:

   - वेदनाशामक औषधे: इबुप्रोफेन किंवा अॅसिटॅमिनोफेनसारखी ओटीसी (ओव्हर-द-काउंटर) औषधे सौम्य वेदना कमी करण्यास मदत करू शकतात. अधिक तीव्र प्रकरणांमध्ये, डॉक्टर मजबूत वेदनाशामक औषधे (जसे की ओपिओइड्स) लिहून देऊ शकतात.

   - अँटीडिप्रेसंट्स: काही अँटीडिप्रेसंट्स, जसे की अमिट्रीप्टाइलिन किंवा ड्युलोक्सेटिन, मेंदूला वेदनांची जाणीव बदलून वेदना कमी करण्यास मदत करतात.

   - एपिलेप्सीच्या औषधांचा वापर: गॅबापेंटिन किंवा प्रेगाबॅलीनसारखी औषधे, जी सामान्यतः मिर्गीच्या उपचारांसाठी वापरली जातात, न्युरोपथिक वेदना नियंत्रणात ठेवण्यासाठी देखील उपयोगी ठरू शकतात.

   - टॉपिकल उपचार: कॅप्साईसिन क्रीम किंवा लिडोकेन पॅचेस स्थानिक पातळीवर वेदना कमी करण्यासाठी वापरले जाऊ शकतात.

टीप:- औषधे डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय घेणे हानिकारक ठरू शकते. आपल्या डॉक्टरांशी संपर्क करा.    

2. जीवनशैलीतील बदल:

   - मधुमेहाचे व्यवस्थापन: मधुमेहामुळे झालेल्या न्युरोपॅथीसाठी रक्तातील साखर पातळी नियंत्रित करणे अत्यंत आवश्यक आहे, ज्यामुळे नसांचे नुकसान हळू होऊ शकते.

   - पोषणाचे पूरक आहार: न्युरोपॅथी व्हिटॅमिनच्या कमतरतेमुळे झाली असल्यास, बी12 किंवा बी6 सारख्या पूरक आहारामुळे नसांची कार्यक्षमता पुन्हा सुधारू शकते.

   - मद्यपान मर्यादित करणे: मद्यपान कमी केल्यास पुढील नसांचे नुकसान टाळता येईल आणि लक्षणे सुधारतील.

3. शारीरिक उपचार:

   - व्यायाम: नियमित व्यायामामुळे स्नायूंची ताकद, समन्वय, आणि संतुलन सुधारते, तसेच वेदना कमी होते. स्विमिंग, सायकलिंग, किंवा योगासारखे कमी प्रभावी व्यायाम विशेषतः उपयुक्त ठरतात.

   - ऑक्युपेशनल थेरपी: ही थेरपी व्यक्तींना त्यांच्या दैनंदिन क्रियाकलापांमध्ये सुलभता आणण्यास आणि न्युरोपॅथीमुळे आलेल्या मर्यादा ओलांडून मदत करते.

4. पर्यायी उपचार:

   - अ‍ॅक्यूपंक्चर: पारंपारिक चीनी उपचारांमध्ये बारीक सुईंचा वापर विशिष्ट बिंदूंवर करून वेदना कमी केली जाते आणि नसा बळकट केल्या जातात.

   - मालिश थेरपी: प्रभावित भागांची मालिश केल्याने रक्तसंचार सुधारतो आणि वेदना कमी होते.

   - टीईएनएस (ट्रान्सक्यूटेनिअस इलेक्ट्रिकल नर्व्ह स्टिम्युलेशन): कमी व्होल्टेजचे विद्युत प्रवाह वेदना कमी करण्यासाठी आणि नसांना उत्तेजित करण्यासाठी वापरले जातात.

5. पायांची देखभाल:

   - योग्य पादत्राणे: चांगले कुशनिंग असलेल्या आरामदायक पादत्राणांचा वापर पायांवरील दाब कमी करतो आणि जखमा किंवा संसर्ग टाळतो, विशेषतः मधुमेहाच्या न्युरोपॅथी असलेल्या लोकांसाठी.

   -नियमित तपासणी: जर पायांमध्ये संवेदनशीलता कमी असेल, तर पायांवर कोणत्याही जखमा किंवा संसर्गाच्या लक्षणांची नियमित तपासणी करणे आवश्यक आहे.

6. मूलभूत स्थितीचा उपचार:

   - जर न्युरोपॅथीचे कारण अन्य आजार असेल, जसे की स्वप्रतिरक्षी आजार किंवा किडनी विकार, तर त्या स्थितीचे व्यवस्थापन करणे नसांचे पुढील नुकसान टाळण्यासाठी महत्त्वाचे आहे.

7. शस्त्रक्रिया हस्तक्षेप:

   - जर न्युरोपॅथीचा कारण नसांवर दबाव असेल (जसे की हर्निएटेड डिस्क), तर शस्त्रक्रियेद्वारे नसांवरील दबाव कमी केला जाऊ शकतो.

समारोप:

न्युरोपॅथी एक त्रासदायक स्थिती असू शकते, ज्यामुळे प्रभावित व्यक्तीचे जीवनमान खालावू शकते. परंतु योग्य निदान आणि उपचारांद्वारे त्याची लक्षणे प्रभावीपणे व्यवस्थापित केली जाऊ शकतात. प्रारंभिक हस्तक्षेप, जीवनशैलीतील बदल,आणि लक्षित (Targeted) उपचारांद्वारे वेदना कमी करण्यासाठी आणि नसांचे पुढील नुकसान टाळण्यासाठी मोठी मदत होऊ शकते. जर कोणत्याही व्यक्तीला न्युरोपॅथीची लक्षणे दिसत असतील, तर योग्य निदान आणि वैयक्तिकृत उपचार पर्यायांसाठी वैद्यकीय सल्ला घेणे अत्यंत आवश्यक आहे.

तुम्हाला आजचा ब्लॉग कसा वाटला ते कमेन्ट बॉक्स मध्ये जरूर लिहा. पुढचा ब्लॉग येईपर्यंत आपली आणि आपल्या परिवाराची काळजी घ्या. स्वस्थ रहा,आनंदी रहा,मस्त जगा. 

 

प्रसाद नातु, पुणे