ब्लॉग नं. 2025/351. दिनांक: 15 डिसेंबर, 2025. मित्रांनो, डायबेटीस असलेल्या व्यक्तींना “साखर वाढते” या भीतीइतकीच आणखी एक गंभीर भीती असते,ती म्हणजे हायपोग्लायसेमिया , म्हणजेच रक्तातील साखर अचानक धोकादायकरित्या कमी होणे.ही स्थिती शरीराला ‘तत्काळ आपत्ती’ भासवते आणि योग्य वेळी उपचार न झाल्यास मेंदूवरही गंभीर परिणाम होऊ शकतात.याच विषयावर सविस्तर वाचा आजच्या ब्लॉगमध्ये. सविस्तर: हायपोग्लायसेमिया म्हणजे काय ? सामान्यतः , डायबेटीस असलेल्या रुग्णांमध्ये रक्तातील साखर 70 mg/dl खाली गेली तर आणि डायबेटीस नसलेल्या रुग्णांमध्ये रक्तातील साखर 50 mg/dl खाली गेली तर ही स्थिती हायपोग्लायसेमिया म्हणून ओळखली जाते.मानवी मेंदूला सतत ऊर्जेचा पुरवठा ग्लुकोज मधूनच होतो. त्यामुळे रक्तातील साखर अचानक कमी झाल्यावर मेंदूला “इमर्जन्सी सिच्युएशन” निर्माण झाल्यासारखे वाटते आणि शरीरात अनेक बदल घडतात. ⭐ हायपोग्लायसेमियाची सुरुवातीची लक्षणे: मेंदूला ऊर्जा कमी मिळाल्यावर पुढील लक्षणे दिसू शकतात, गोंधळ , चक्कर , विस्मरण, नकारात्मक विचार , नैराश्य, डबल व्हिजन / ब्लर म्हणजे अंधुक दिसणे, बोलण्यात अडथळा , ...
ब्लाॅग नं.2025/150
दिनांकः 31 मे, 2025.
मित्रांनो,
एप्रिल २०२५ मध्ये, आंतरराष्ट्रीय मधुमेह महासंघाने (IDF) मधुमेहाच्या एका नवीन प्रकाराला अधिकृत मान्यता दिली – प्रकार ५ मधुमेह. या नवीन प्रकारामुळे जगभरातील आरोग्य क्षेत्रात नवी जागरूकता निर्माण झाली आहे. प्रकार ५ मधुमेह विशेषतः आफ्रिका आणि आशिया खंडांमध्ये जास्त प्रमाणात आढळतो. अंदाजानुसार, सुमारे २० ते २५ दशलक्ष लोक या आजाराने ग्रस्त आहेत.
प्रकार ५ मधुमेह म्हणजे काय?
प्रकार ५ मधुमेहाला "गंभीर इन्सुलिन-कमी असलेला मधुमेह" (Severe Insulin-Deficient Diabetes - SIDD) म्हणूनही ओळखले जाते. हा मधुमेह इतर प्रकारांपेक्षा वेगळा आहे. कुपोषणामुळे होणाऱ्या चयापचय विकारांशी त्याचा थेट संबंध असून, विशेषतः किशोरवयीन आणि तरुण प्रौढांवर त्याचा प्रभाव जास्त दिसून येतो.
दीर्घकाळ कुपोषणामुळे शरीरातील इन्सुलिन तयार करणाऱ्या स्वादुपिंडाच्या कार्यक्षमतेवर परिणाम होतो. परिणामतः, शरीर इन्सुलिनची निर्मिती पुरेशा प्रमाणात करू शकत नाही. यामुळे चयापचय स्थिरता राखणे कठीण होते. टाइप १ आणि टाइप २ मधुमेहांपेक्षा प्रकार ५ मधुमेह हा खूप वेगळा आहे.
इतिहास आणि निदानातील अडचणी
मागील ७० वर्षांपासून प्रकार ५ मधुमेहाचे अस्तित्व होते. मात्र, तो अनेकदा चुकीच्या प्रकारात वर्गीकृत केला गेला. अनेक रुग्णांना टाइप १ किंवा टाइप २ मधुमेह असल्याचे समजले जात होते.
डॉ. मेरेडिथ हॉकिन्स यांच्यासारख्या वैज्ञानिकांनी यामध्ये महत्वाची भूमिका बजावली. त्यांनी प्रकार ५ मधुमेहाच्या वेगळ्या स्वरूपाचे संशोधन केले. डॉ. हॉकिन्स यांच्या म्हणण्यानुसार, या मधुमेहात इन्सुलिन प्रतिरोध आढळत नाही, तर इन्सुलिनची कमतरता ही मुख्य समस्या असते. त्यामुळे, इन्सुलिन इंजेक्शन्सऐवजी तोंडी औषधांचा वापर अधिक उपयुक्त ठरतो.
प्रकार ५ मधुमेह आणि त्याचा जागतिक प्रभाव
जगभरातील कमी उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये प्रकार ५ मधुमेहाचे प्रमाण अधिक दिसून येते. या देशांमध्ये कुपोषण आणि आरोग्य सुविधांचा अभाव असल्यामुळे या आजाराचे निदान आणि उपचार अधिक कठीण बनले आहेत.
जागतिक आरोग्यसेवा क्षेत्रात हा आजार HIV/AIDS इतकाच गंभीर मानला जातो. IDF ने या आजारावर अधिक लक्ष केंद्रित करण्यासाठी एक कार्यगट स्थापन केला आहे. हा गट प्रकार ५ मधुमेहासाठी निदान निकष आणि उपचारात्मक मार्गदर्शक तत्त्वे तयार करत आहे.
भविष्याची दिशा
प्रकार ५ मधुमेहाच्या निदानामुळे आणि त्यावरील संशोधनामुळे रुग्णांच्या जीवनमानात सुधारणा होण्याची अपेक्षा आहे. योग्य आहार, तोंडी औषधे आणि आरोग्य सेवांमध्ये सुधारणा करून या आजारावर नियंत्रण मिळवता येईल.
थायलंडमधील बँकॉक येथे आयोजित IDF वर्ल्ड डायबिटीज काँग्रेस २०२५ ने या संदर्भात महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतले आहेत. प्रकार ५ मधुमेहाची अधिकृत मान्यता केवळ निदानासाठीच महत्त्वाची नाही, तर जागतिक आरोग्य धोरणांमध्ये बदल घडवून आणण्यासाठीही निर्णायक ठरणार आहे.
नवीन आशा
प्रकार ५ मधुमेहामुळे आरोग्यसेवांच्या क्षेत्रात एक नवा अध्याय सुरू झाला आहे. जागतिक संशोधन, तांत्रिक प्रगती आणि रुग्णसेवेत वाढीमुळे या आजारावर प्रभावी नियंत्रण मिळवणे शक्य होईल. योग्य उपचार आणि जागरूकतेमुळे रुग्णांचे आयुष्य दीर्घकाळ टिकवणे आणि त्याचा जीवनमान उंचावणे शक्य होईल.
प्रकार ५ मधुमेहाबद्दल अधिक जाणून घेण्यासाठी आणि या विषयावर चर्चेत सहभागी होण्यासाठी तुमच्या प्रतिक्रिया आणि विचार नक्की कळवा.
टाइप ५ मधुमेह: कुपोषणाशी संबंधित नव्याने ओळखलेले मधुमेहाचे प्रकार
टाइप ५ मधुमेह, ज्याला "कुपोषण-संबंधित मधुमेह" (Malnutrition-Related Diabetes) असेही म्हणतात, हा मधुमेहाचा एक नवीन प्रकार आहे. एप्रिल २०२५ मध्ये इंटरनॅशनल डायबिटीज फेडरेशन (IDF) ने याला अधिकृत मान्यता दिली. हा प्रकार प्रामुख्याने आशिया आणि आफ्रिकेतील गरीब आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांतील तरुणांमध्ये आढळतो. कुपोषणामुळे पॅन्क्रियासचा विकास अपूर्ण राहतो, ज्यामुळे इन्सुलिन निर्मिती कमी होते आणि रक्तातील साखर नियंत्रित करण्यास अडचण येते.
---
🧬 टाइप ५ मधुमेहाची कारणे
कुपोषण: बालपणात किंवा किशोरावस्थेत दीर्घकाळ कुपोषण झाल्यास पॅन्क्रियासचा विकास अपूर्ण राहतो, ज्यामुळे इन्सुलिन निर्मिती कमी होते.
जैविक कारणे: काही प्रकरणांमध्ये TCF2 किंवा HNF1B या जनुकांमध्ये बदल आढळतात, ज्यामुळे पॅन्क्रियासच्या कार्यक्षमतेवर परिणाम होतो.
---
🩺 लक्षणे
अचानक वजन कमी होणे
थकवा आणि अशक्तपणा
जास्त तहान लागणे आणि वारंवार लघवी होणे
दृष्टी धूसर होणे
जखमा उशिरा बऱ्या होणे
या लक्षणांमुळे टाइप १ मधुमेहासारखी लक्षणे दिसू शकतात, परंतु टाइप ५ मधुमेहामध्ये इन्सुलिन प्रतिकार नाही, तर इन्सुलिन निर्मिती कमी असते.
---
🧪 निदान
रक्त तपासणी: रक्तातील साखरेची पातळी, इन्सुलिनची पातळी आणि अँटीबॉडीजची उपस्थिती तपासली जाते.
जनुक चाचणी: TCF2 किंवा HNF1B जनुकांमध्ये बदल असल्यास टाइप ५ मधुमेहाची शक्यता वाढते.
क्लिनिकल मूल्यांकन: रुग्णाच्या आहाराची माहिती, कुपोषणाचा इतिहास आणि कुटुंबातील मधुमेहाचा इतिहास विचारात घेतला जातो.
---
💊 उपचार
औषधोपचार: टाइप ५ मधुमेहामध्ये इन्सुलिन प्रतिकार नसल्यामुळे, अनेक रुग्णांना इन्सुलिनच्या ऐवजी ओरल मेडिकेशन्स (उदा. सल्फोनिल्युरिया) दिले जातात.
आहार व्यवस्थापन: प्रथिनेयुक्त आणि कमी कार्बोहायड्रेटयुक्त आहार, तसेच आवश्यक सूक्ष्म पोषक तत्वांची पूर्तता केली जाते.
पचन सहायक औषधे: पॅन्क्रियासच्या कार्यक्षमतेवर परिणाम झाल्यास, पचनासाठी आवश्यक एंझाइम्सची औषधे दिली जातात.
---
🏥 भारतातील प्रमुख वैद्यकीय संस्था
क्रिश्चन मेडिकल कॉलेज (CMC), वेल्लोर: डॉ. निहाल थॉमस यांच्या नेतृत्वाखालील संशोधनाने टाइप ५ मधुमेहाच्या ओळखीमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.
मद्रास डायबिटीज रिसर्च फाउंडेशन (MDRF), चेन्नई: डॉ. व्ही. मोहन यांच्या नेतृत्वाखाली MDRF ने मधुमेहाच्या विविध प्रकारांवर संशोधन केले आहे.
कनुंगो इन्स्टिट्यूट ऑफ डायबिटीज स्पेशालिटीज (KIDS), भुवनेश्वर: डॉ. आलोक कनुंगो यांच्या नेतृत्वाखालील संस्था मधुमेहाच्या उपचारांमध्ये अग्रगण्य आहे.
---
🔍 निष्कर्ष
टाइप ५ मधुमेह हा मधुमेहाचा एक नवीन प्रकार असून, कुपोषणाशी संबंधित आहे. याची लक्षणे टाइप १ मधुमेहासारखी असली तरी, उपचार पद्धती वेगळी आहे. योग्य निदान आणि उपचारांसाठी आरोग्य तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
---
संदर्भ:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
---
Important health related information
ReplyDelete