गुलजार एक अष्टपैलू कलाकार

 Blog No.2023/215         

Date:- 18^th, August 2023.  

मित्रांनो,

            आज गुलजार अर्थात संपूर्णसिंग कालरा यांचा जन्म दिवस.एक कवी, गीतकार, लेखक, पटकथा लेखक आणि चित्रपट दिग्दर्शक म्हणून आपण त्यांना ओळखतो.आज त्यांच्या 89 व्या वाढदिवसनिमित त्यांना शुभेच्छा देण्यासाठी हा ब्लॉग.   

प्रास्ताविक     

            गुलजार यांचा जन्म 18 ऑगस्ट 1934 ला एका शीख कुटुंबात माखन सिंग कालरा आणि सुजन कौर यांच्याकडे, दिना, झेलम जिल्हा, ब्रिटिश भारत (सध्याचा पाकिस्तान) येथे झाला. फाळणीमुळे त्यांचे कुटुंब विभक्त झाले आणि त्यांना त्यांचे शिक्षण थांबवावे लागले आणि कुटुंबाला हातभार लावण्यासाठी त्यांना मुंबईत  यावे लागले. जगण्यासाठी गुलजार अर्थात संपूर्णनने मुंबईत अनेक लहान-मोठ्या नोकऱ्या केल्या, ज्यात बेलासिस रोड (मुंबई) येथील विचारे मोटर्सच्या गॅरेजचा समावेश आहे. त्यांनी नंतर गुलजार हे उपनाम घेतले.

 गुलजार यांचे करिअर

त्यांनी आपल्या करिअरची सुरुवात 1963 साली आलेल्या बंदिनी चित्रपटाचे गीतकार म्हणून केली.  या चित्रपटाचे संगीत दिग्दर्शक एस.डी. बर्मन होते.शैलेंद्र आणि बिमल रॉय यांनी त्यांना चित्रपटसृष्टीत सामील होण्यासाठी प्रोत्साहित केले. बिमल रॉय आणि हृषिकेश मुखर्जी या चित्रपट दिग्दर्शकांच्या हाताखाली गुलजार यांनी आपल्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. त्यांच्या रवी पार या पुस्तकात बिमल रॉय आणि सृष्टीची व्यथा आहे. ज्यांचे बहुतेक चित्रपट साहित्यिक कामांवर आधारित होते. चित्रपटातील उर्वरित गाणी लिहिणाऱ्या शैलेंद्रने गुलजार यांना लता मंगेशकर यांनी गायलेले "मोरा गोरा अंग लायले" हे गाणे लिहिण्याची विनंती केली.

हृषिकेश मुखर्जी दिग्दर्शित आणि निर्मित, 1968 मध्ये आलेल्या आशीर्वाद चित्रपटाचे संवाद आणि गीते गुलजार यांनी लिहिली होती. गुलजार यांनी लिहिलेल्या गाण्याचे बोल आणि कवितांनी चित्रपटातील अशोक कुमारच्या भूमिकेला एक वेगळा आयाम दिला. या भूमिकेसाठी अशोक कुमार यांना फिल्मफेअर आणि राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांमध्ये सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचा पुरस्कार मिळाला. 1971 च्या गुड्डी चित्रपटासाठी त्यांनी दोन गाणी लिहिली, त्यापैकी "हमको मन की शक्ती देना" ही एक प्रार्थना होती जी अजूनही भारतातील अनेक शाळांमध्ये गायली जाते.

            गीतकार म्हणून गुलजार यांचा संगीत दिग्दर्शक राहुल देव बर्मन यांच्याशी जवळचा संबंध होता. त्यांनी सचिन देव बर्मन, शंकर जयकिशन, हेमंत कुमार, लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल, मदन मोहन, राजेश रोशन आणि अनु मलिक यांच्यासोबतही काम केले आहे. गुलजार यांनी सलील चौधरीसोबत आनंद (1971) आणि मेरे अपने (1971) मध्ये काम केले; मौसममध्ये (1975) मदन मोहन आणि अलीकडे विशाल भारद्वाज सोबत माचीस (1996), ओंकारा (2006) आणि कमिने (2009); ए.आर. रहमान सोबत दिल से.. (1998), गुरु (2007), स्लमडॉग मिलेनियर (2008) आणि रावण (2010) आणि बंटी और बबली (2005) मध्ये शंकर-एहसान-लॉय सोबत काम केले.   

आशीर्वाद, आनंद आणि खामोशी यांसारख्या चित्रपटांसाठी संवाद आणि पटकथा लिहिल्यानंतर, गुलजार यांनी त्यांचा पहिला चित्रपट मेरे अपने (1971) दिग्दर्शित केला. हा चित्रपट तपन सिन्हा यांच्या अपंजन (१९६९) या बंगाली चित्रपटाचा रिमेक होता. मीना कुमारी यांनी आनंदी देवी या वृद्ध विधवेची मुख्य भूमिका केली होती, ती बेरोजगार आणि छळलेल्या तरुणांच्या स्थानिक भांडणांमध्ये अडकली होती. एका मारामारीत आनंदी देवीचा मृत्यू झाल्याने त्यांना हिंसेची निरर्थकता कळते. चित्रपटाला बॉक्स ऑफिसवर "सरासरीच्या वर" असे रेटिंग देण्यात आले. त्यानंतर त्यांनी परिचय आणि कोशिशचे दिग्दर्शन केले. परिचय ही राज कुमार मैत्र यांच्या रंगीन उत्तरेन या बंगाली कादंबरीवर आधारित होती आणि हॉलीवूड चित्रपट द साउंड ऑफ म्युझिकपासून प्रेरित होती. त्यांनी कोशिशची कथा एका मूकबधिर जोडप्याच्या संघर्षावर आधारित लिहिली ज्यामध्ये संजीव कुमार यांना सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचा राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार मिळाला.1973 मध्ये, त्यांनी  अचानकचे दिग्दर्शन केले,जो चित्रपट 1958 मधील KM नानावटी विरुद्ध महाराष्ट्र राज्य हत्या प्रकरणापासून प्रेरित होते आणि कथा लेखक ख्वाजा अहमद अब्बास यांना सर्वोत्कृष्ट कथेसाठी फिल्मफेअर नामांकन मिळाले.

नंतर त्यांनी कमलेश्वर यांच्या "काली आंधी" या हिंदी कादंबरीवर आधारित 'आंधी' दिग्दर्शित केले.या चित्रपटाला सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी फिल्मफेअर समीक्षक पुरस्कार देखील मिळाला. हा चित्रपट भारताच्या माजी पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या जीवनावर आधारित असल्याचे मानले जात असले तरी हा चित्रपट तारकेश्वरी सिन्हा यांच्या जीवनावर आधारित होता. 1975 च्या आणीबाणीत, चित्रपटाला थिएटरमधून बंदी घालण्यात आली होती. त्यांचा पुढचा चित्रपट खुशबू हा शरतचंद्र चट्टोपाध्याय यांच्या पंडित मशायवर आधारित होता. 2 रा सर्वोत्कृष्ट फीचर फिल्मचा राष्ट्रीय पुरस्कार, फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट चित्रपट आणि फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शक पुरस्कार, इतर सहा फिल्मफेअर नामांकनांसह त्यांचा मौसम, द जुडास ट्री या कादंबरीतील "हवामान" या कथेवर आधारित होता. , ए.जे. क्रोनिन. त्यांचा 1982 चा अंगूर हा चित्रपट शेक्सपियरच्या द कॉमेडी ऑफ एरर्स या नाटकावर आधारित होता.त्यांच्या चित्रपटांमध्ये सामाजिक समस्यांमध्ये अडकलेल्या मानवी नातेसंबंधांच्या कथा सांगितल्या गेल्या.

गुलजार त्यांच्या चित्रपटात "फ्लॅशबॅक" अतिशय प्रभावीपणे वापरत (आंधी, मौसम, इजाजत, माचीस, हु तू तू). त्याचे विविध अभिनेते आणि इतर क्रू यांच्याशी परस्पर भागीदारी देखील आहे. गुलजार-संजीव कुमार भागीदारीमुळे काही उत्तम चित्रपट (कोशिश, आंधी, मौसम, अंगूर, नमकीन) बनले जे एक अभिनेता म्हणून संजीव कुमार यांच्या उत्कृष्ट कामाची साक्ष देतात. जितेंद्र (परिचय, खुशबू, किनारा), विनोद खन्ना (अचानक, मीरा, लेकीन) आणि हेमा मालिनी (खुशबू, किनारा, मीरा) सारख्या अभिनेत्यांनी कलाकार म्हणून आदर मिळवण्यासाठी गुलजार यांच्यासोबत काम केले. आर डी बर्मन यांनी 1970 आणि 1980 च्या दशकात (परिचय, खुशबू, आंधी, अंगूर, इजाजत, लिबास) दिग्दर्शित केलेल्या जवळपास सर्व चित्रपटांसाठी गुलजार यांनी गाणी रचली. त्यांची अनेक लोकप्रिय गाणी किशोर कुमार, लता मंगेशकर आणि आशा भोसले यांनी गायली आहेत. यामध्ये "मुसाफिर हूँ यारों" (परिचय), "तेरे बिना जिंदगी से कोई" (आंधी), आणि "मेरा कुछ सामान" (इजाजत) यांचा समावेश आहे.1988 मध्ये, गुलजार यांनी नसीरुद्दीन शाह अभिनीत आणि दूरदर्शनवर प्रसारित झालेल्या मिर्झा गालिब या नामांकित टेलिव्हिजन मालिकेचे दिग्दर्शन केले. नंतर त्यांनी प्रेमचंद यांच्या कादंबऱ्यांबद्दल तहरीर मुन्शी प्रेमचंद की दिग्दर्शनही केले.

गुलजार यांनी विशाल भारद्वाजसह जंगल बुक, अॅलिस इन वंडरलँड, हॅलो जिंदगी, गुच्छे आणि पोतली बाबा की यासह अनेक दूरदर्शन टीव्ही मालिकांसाठी गीते आणि संवाद लिहिले आहेत. गुलजार यांनी आनंद, मेरे अपने, ओंकारा आणि इतर अनेक बॉलीवूड चित्रपटांमध्येही काम केले आहे. एप्रिल 2013 मध्ये, गुलजार यांची आसाम विद्यापीठाचे कुलपती म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.

व्यक्तिगत जीवन

गुलजार यांनी अभिनेत्री राखीसोबत लग्न केले आहे.या जोडप्याला मेघना गुलजार ही मुलगी आहे. मेघना गुलजार तिच्या आई आणि वडिलांसोबत वाढली आणि न्यूयॉर्क विद्यापीठातून चित्रपट निर्मितीमध्ये पदवी पूर्ण केल्यानंतर, फिल्हाल, जस्ट मॅरीड, दस कहानी, तलवार, राजी आणि छपाक यांसारख्या चित्रपटांची दिग्दर्शक बनली 2004 मध्ये तिने तिचे वडील गुलजार यांचे चरित्र लिहिले.

पुरस्कार आणि सन्मान

ज्येष्ठ चित्रपट गीतकार, दिग्दर्शक, पटकथा लेखक, निर्माता आणि कवी श्री गुलजार यांना ६१ व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार सोहळ्यात राष्ट्रपती श्री प्रणव मुखर्जी यांच्या हस्ते दादासाहेब फाळके पुरस्कार २०१३ प्रदान करण्यात आला. 2019 पर्यंत, गुलजार यांनी एकूण 36 पुरस्कार आणि सन्मान जिंकले आहेत, ज्यात 5 राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, 22 फिल्मफेअर पुरस्कार, 1999-2000 साठी मध्य प्रदेश सरकारकडून राष्ट्रीय किशोर कुमार सन्मान, 1 अकादमी पुरस्कार सर्वोत्कृष्ट मूळ गाणे (2008), 1 ग्रॅमी पुरस्कार (2010), उर्दूसाठी 2002 साहित्य अकादमी पुरस्कार, 2004 मध्ये तिसरा सर्वोच्य नागरी पुरस्कार पद्मभूषण देऊन त्यानं सन्मानित करण्यात आले. आज या महान कलाकराला त्यांच्या 89 व्या वाढदिवसानिमित्त खूप खूप शुभेच्छा. त्यांना याहून भरपूर आयुष्य लाभो ही शुभेच्छा.  

आजचा हा ब्लॉग तुम्हाला कसा वाटला,हे कमेन्ट बॉक्स मध्ये जरूर लिहा. पुन्हा भेटूया उद्याच्या ब्लॉग मध्ये तोपर्यंत आपली आणि आपल्या परिवाराची काळजी घ्या. स्वस्थ रहा,आनंदी रहा,मस्त जगा. 

 

प्रसाद नातु,पुणे