इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीन (ईव्हीएम) दोषयुक्त आहे कां?

Blog No. 2024/ 051.   

Date:20^th, March 2024. 

मित्रांनो,

            निवडणुकीचे निकाल मनाप्रमाणे लागले नाहीत,की दोष हा इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीन (ईव्हीएम) वर टाकून राजकीय पक्ष मोकळे होत असतात.पूर्वीसारखी पक्षाची कार्यकारिणी बसून निकालाचे आत्मपरीक्षण वगैरे गोष्टींना अर्थ नसल्यासारखे झाले आहे. या निवडणुकीच्या निकालाच्या आत्मपरीक्षणात आपण कां हरलो,आपलं कुठे चुकलं,पुढील निवडणुकीत काय सुधार करायला हवा,या गोष्टीचा खल होत असे.आजकाल इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीनला दोष देऊन मोकळे व्हायचे आणि पुढच्या वेळेस पुन्हा हारायचे. इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीनची संपूर्ण माहिती देणारा हा ब्लॉग आज मुद्दाम देत आहे. कारण निवडणुका आता जवळ आल्यात. 

सविस्तर

ईव्हीएम म्हणजे काय?

            इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीन (ईव्हीएम) हे मत नोंदवण्याचे एक इलेक्ट्रॉनिक उपकरण आहे,ज्यामध्ये दोन युनिट्स असतात - एक कंट्रोल युनिट आणि एक बॅलेटिंग युनिट.केरळच्या 70-परूर विधानसभा मतदारसंघात 1982 मध्ये पहिल्यांदा ईव्हीएमचा वापर करण्यात आला.

            निवडणूक आयोगाद्वारे वापरले जाणारे EVM जास्तीत जास्त 2,000 मते नोंदवू शकते.M2 EVM (2006-10) हे EVM NOTA सह जास्तीत जास्त 64 उमेदवारांना सामावून घेऊ शकते.याचा अर्थ 64 उमेदवार उभे राहिले तरी ते कार्यक्षम आहे. M3 EVM च्या बाबतीत (2013 नंतर), EVM NOTA सह जास्तीत जास्त 384 उमेदवारांना सामावून घेऊ शकते. 

निवडणूक नसलेल्या काळात ईव्हीएम कुठे ठेवलेले असतात ?

            जिल्ह्यातील सर्व उपलब्ध ईव्हीएम सामान्यतः जिल्हा निवडणूक अधिकारी (DEO) च्या नियंत्रणाखाली कोषागारात किंवा गोदामात ठेवले जातात.गोदाम दुहेरी लॉक लावलेले असते.तिथे सुरक्षा रक्षकांचा चोवीस तास पहारा असतो आणि हे ठिकाण सीसीटीव्हीच्या निगराणीखाली असते.गैर-निवडणूक कालावधीत, निवडणूक आयोगाच्या विशिष्ट सूचनांशिवाय ईव्हीएम गोदामातून बाहेर हलवता येत नाहीत.प्रथम राजकीय पक्षांच्या प्रतिनिधींच्या उपस्थितीत अभियंत्यांकडून ईव्हीएमची प्रथमस्तरीय तपासणी केली जाते. 

मतदानाच्या काळात ईव्हीएम कसे हस्तांतरित केले जातात?

1.      पहिले यादृच्छिकीकरण randomization- पक्ष प्रतिनिधींच्या उपस्थितीत सॉफ्टवेअरद्वारे विविध

विधानसभा विभागांना यादृच्छिकपणे randomly ईव्हीएमचे वाटप केले जाते.या ठिकाणाहून, विधानसभा विभागाचे रिटर्निंग ऑफिसर (RO) वाटप केलेल्या मशीन्सची जबाबदारी घेतात आणि त्यांना नियुक्त केलेल्या खोल्यांमध्ये ठेवतात.

दुसरे यादृच्छिकीकरण- ईव्हीएम पक्षाच्या प्रतिनिधींच्या उपस्थितीत विशिष्ट मतदान केंद्रांवर हे ईव्हीएम

कार्यान्वित केले जातात.उमेदवारांची नावे अंतिम झाल्यानंतर ईव्हीएम तयार करण्याची जी प्रक्रिया आहे, ती उमेदवार निश्चिती झाल्यानंतर पक्षाच्या प्रतिनिधींच्या उपस्थितीत स्ट्राँग रूममध्ये सील केली जाते.एकदा सील केल्यानंतर, स्ट्राँग रूम केवळ ठराविक तारखेला आणि वेळेवर उघडली जाऊ शकते,जेव्हा मशीन नियुक्त केलेल्या मतदान केंद्रांवर सोपवाव्या लागतील.काही राखीव ईव्हीएम देखील स्ट्राँग रूममधून घेतल्या जातात आणि सदोष मशीन बदलण्यासाठी विधानसभा विभागात मध्यवर्ती ठिकाणी साठवले जातात. 

मतदान संपल्यावर काय होते?

            मतदान संपल्यानंतर, पीठासीन अधिकाऱ्याने मशीनमध्ये नोंदवलेल्या मतांचा हिशेब करणे आवश्यक आहे.याची एक प्रमाणित प्रत प्रत्येक उमेदवाराच्या पोलिंग एजंटला दिली जाते आणि ईव्हीएम सील केले जाते.उमेदवार आणि त्यांच्या एजंटना त्यांच्या स्वाक्षऱ्या सीलवर लावण्याची परवानगी आहे, छेडछाडीची चिन्हे तपासू शकतात आणि मतदान केंद्रापासून स्ट्राँग रूमपर्यंत ईव्हीएम घेऊन जाणाऱ्या वाहनांच्या मागे प्रवास करू शकतात.

            ज्या वेळी मतदान केलेले ईव्हीएम परत केले जातात त्याच वेळी राखीव ईव्हीएम देखील परत केले पाहिजेत.सर्व वापरलेले ईव्हीएम आल्यानंतर, स्ट्राँग रूम सील केली जाते आणि उमेदवार किंवा प्रतिनिधीला त्यांचे सील किंवा कुलूप लावण्याची परवानगी दिली जाते.एकदा सील केल्यानंतर,मतमोजणीच्या दिवशी सकाळपर्यंत स्ट्राँग रूम उघडता येत नाही.स्टोरेज रूम्सभोवती तीन थरांमध्ये सुरक्षा दल तैनात केले जाते आणि केंद्रीय सशस्त्र पोलिस दल आतील रिंगचे रक्षण करतात.

            निकालाच्या दिवशी, उमेदवार किंवा तिच्या पोलिंग एजंटने मशीन क्रमांक आणि अखंड सील तपासल्यानंतरच मतमोजणी सुरू होते.व्होटर व्हेरिफायेबल पेपर ऑडिट ट्रेल (VVPAT) ही EVM सोबत जोडलेली एक स्वतंत्र प्रणाली आहे,जी मतदारांना मतांची पडताळणी करू देते. नागालँडच्या नोकसेन विधानसभा मतदारसंघातील पोटनिवडणुकीत याचा प्रथम वापर करण्यात आला. 

ईव्हीएम हॅकिंग शक्य आहे कां?

1.        ईव्हीएम ही स्वतंत्र मशीन आहेत आणि ती कोणत्याही नेटवर्कशी जोडलेली नाहीत.ईव्हीएम आणि व्हीव्हीपीएटी कोणत्याही बाह्य पॉवर केबलला जोडलेले नाहीत आणि ते बॅटरी पॅकवर चालतात.

2.        ईव्हीएम मशीनमध्ये इंटरनेट इंटरफेस नाही त्यामुळे बाहेरून हॅकिंगचा प्रश्नच उद्भवत नाही.

3.        रीप्रोग्रामिंग- ईव्हीएम किंवा व्हीव्हीपीएटीमध्ये रेडिओ फ्रिक्वेन्सी ट्रान्समिशन उपकरण वैशिष्ट्ये नाहीत जी बाहेरून सिग्नल प्राप्त करू शकतात आणि म्हणून पुन्हा प्रोग्राम केले जाऊ शकत नाहीत.

4.        मतदान संपल्यावर मत भरणे- क्लोज बटण दाबल्यानंतर कोणतेही मत देता येत नाही.

5.        भिन्नता- मशीनमधील छेडछाड विरोधी यंत्रणा इतकी मजबूत आहे की ती अगदी 100-मिलीसेकंदची भिन्नता शोधते.

6.        उत्पादन- भारत इलेक्ट्रॉनिक्स लि., बंगलोर आणि इलेक्ट्रॉनिक कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया लि., हैदराबाद हे दोनच उत्पादक ईव्हीएमच्या निर्मितीमध्ये गुंतलेले आहेत.

7.        मॅन्युफॅक्चरिंग सुविधेवर, ऑपरेशन्स इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने लॉग केले जातात जेणेकरून सर्व इव्हेंट सहजपणे शोधता येतील.

8.        भौतिक सुरक्षा- भौतिक सुरक्षा चार पातळ्यांवर असते आणि EVM उत्पादन सुविधेमध्ये कोणीही प्रवेश करू शकत नाही जेथे प्रोग्रामिंग केले जाते जोपर्यंत ते सुरक्षा उपायांच्या मालिकेतून जात नाहीत. 

समारोप

             यावरून लक्षात येतं की ईव्हीएम हे अत्यंत सुरक्षित मशीन आहे. मुख्य निवडणूक अधिकारी राजीव कुमार यांनी निवडणुकीच्या तारखांची जेव्हा घोषणा करण्यात आली. त्या दिवशी पत्रकार परिषदेत सांगितले की ईव्हीएमबद्दल सूप्रीम कोर्टात आजवर 42 याचिका दाखल करण्यात आल्या. या सर्व याचिका ज्या ज्या वेळेस दाखल करण्यात आल्या होत्या,त्या त्या वेळच्या न्यायधीशांनी त्या फेटाळून लावल्या आहेत आणि ईव्हीएमच्या सुरक्षिततेबाबत निर्वाळा दिला आहे.दर खेपेला निवडणूक निकालानंतर ईव्हीएमवर होणारी टीका या वेळेस निवडणूक व्हायच्या आधी सुरू झाली आहे.याचा अर्थ काय? बघू या काय होतं.   

तुम्हाला आजचा ब्लॉग कसा वाटला ते कमेन्ट बॉक्स मध्ये जरूर लिहा. पुढचा ब्लॉग येईपर्यंत आपली आणि आपल्या परिवाराची काळजी घ्या. स्वस्थ रहा,आनंदी रहा,मस्त जगा. 

 

प्रसाद नातु, पुणे.