मेटफॉर्मिन टाइप 2 मधुमेहासाठी औषध

 ब्लॉग सं. 2025/151

दिनांकः 1 जून, 2025.

मित्रांनो, 

जे मधुमेही आहेत,आणि टाइप 2 या प्रकारात मोडतात. म्हणजेच साधारणतः चाळीशी नंतर मधुमेह झाला आहे.त्यांना मेटफॉर्मिन बद्दल कल्पना असेल किंवा असायला हवी.मेटफॉर्मिन हे टाइप 2 मधुमेह नियंत्रणासाठी सर्वाधिक वापरले जाणारे औषध आहे.त्याची परिणामकारकता, सुरक्षितता,आणि परवडणारी किंमत,यामुळे हे पहिल्या पसंतीचे औषध मानले जाते.मेटफॉर्मिन कसे कार्य करते आणि त्याचे संभाव्य दुष्परिणाम काय आहेत,हे जाणून घेणे आवश्यक आहे.

मेटफॉर्मिन म्हणजे काय?

मेटफॉर्मिन हे बिग्वानाइड्स नावाच्या औषधांच्या वर्गातील आहे.हे टाइप 2 मधुमेह असलेल्या लोकांमध्ये,रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यासाठी वापरले जाते.आरोग्यदायक आहार आणि नियमित व्यायाम यांसोबत,याचा उपयोग विशेषतः केला जातो. टाइप 1 मधुमेहासाठी हे औषध सहसा वापरले जात नाही, कारण त्या स्थितीत शरीर इन्सुलिन तयार करत नाही.

मेटफॉर्मिन दोन मुख्य प्रकारांमध्ये उपलब्ध आहे:

1.       तत्काळ परिणाम करणाऱ्या गोळ्या – दिवसातून अनेक वेळा घेतल्या जातात.

2.       दीर्घकालीन परिणाम करणाऱ्या गोळ्या – दिवसातून एकदा घेतल्या जातात.

मेटफॉर्मिन कसे कार्य करते?

मेटफॉर्मिन थेट रक्तातील साखर कमी करत नाही, जसे की इन्सुलिन किंवा इतर काही मधुमेहाच्या औषधांमुळे होते.त्याऐवजी, मेटफॉर्मिन वेगवेगळ्या पद्धतींनी शरीरातील ग्लुकोजची प्रक्रिया सुधारते:

1.       यकृतातील ग्लुकोज निर्मिती कमी करते:

मेटफॉर्मिन यकृतात ग्लुकोज तयार होण्याची प्रक्रिया (ग्लुकोनिओजेनिसिस) कमी करते,ज्यामुळे रक्तप्रवाहात सोडल्या जाणाऱ्या ग्लुकोजचे प्रमाण कमी होते.

2.       इन्सुलिन संवेदनशीलता सुधारते:

हे शरीराच्या पेशींना इन्सुलिनचा अधिक प्रभावीपणे उपयोग करण्यास सक्षम करते, ज्यामुळे पेशी अधिक ग्लुकोज शोषू शकतात.

3.       ग्लुकोज शोषण्यास विलंब करते:

मेटफॉर्मिनमुळे पचनसंस्थेतून रक्तप्रवाहात ग्लुकोज जाण्याची प्रक्रिया मंदावते.

4.       वजन व्यवस्थापनाला पाठिंबा देते:

इतर काही मधुमेहाच्या औषधांप्रमाणे, मेटफॉर्मिनमुळे वजन वाढत नाही आणि काही प्रकरणांमध्ये वजन कमी होण्यास मदत होते.

मेटफॉर्मिन शरीरासाठी हानिकारक आहे का?

मेटफॉर्मिन हे योग्य प्रकारे वापरल्यास सामान्यतः सुरक्षित आणि सहनशक्तीपूर्ण मानले जाते. मात्र, कोणत्याही औषधाप्रमाणे, यालाही काही दुष्परिणाम आहेत आणि हे सर्वांना जाणवतीलच असे नाही.

सामान्य दुष्परिणाम:

·        पचनाशी संबंधित समस्या:

मळमळ, उलट्या, जुलाब, आणि पोटात अस्वस्थता ही सर्वसामान्य लक्षणे आहेत, विशेषतः औषधाची सुरुवात करताना.

मेटफॉर्मिन अन्नासोबत घेतल्यास ही लक्षणे कमी होतात.

·        धातूसारखा स्वाद:

काही लोकांना तोंडात धातूसारखी चव जाणवते.

क्वचित कधीकधी जाणवणारे गंभीर दुष्परिणाम:

·        लॅक्टिक अ‍ॅसिडोसिस:

ही एक दुर्मिळ पण गंभीर स्थिती आहे,ज्यामध्ये रक्तात लॅक्टिक अ‍ॅसिड जमा होते.मूत्रपिंड किंवा यकृताच्या समस्या,अल्कोहोलचा जास्त वापर, किंवा गंभीर निर्जलीकरण यामुळे याचा धोका वाढतो.

·        व्हिटॅमिन बी 12 ची कमतरता:

दीर्घकाळ मेटफॉर्मिन वापरल्यामुळे व्हिटॅमिन बी 12 च्या शोषणावर परिणाम होऊ शकतो,ज्यामुळे B 12 ची कमतरता निर्माण होऊ शकते. नियमित तपासणी आणि पूरक आहाराने याचे व्यवस्थापन करता येते.

मेटफॉर्मिन कोणासाठी योग्य नाही?

मेटफॉर्मिन सर्वांसाठी योग्य नसते.खालील स्थितींमध्ये पर्यायांसाठी डॉक्टरांशी चर्चा करावी:

गंभीर मूत्रपिंड किंवा यकृताच्या समस्या, अस्थिर हृदयविकार,लॅक्टिक अ‍ॅसिडोसिसचा इतिहास,जास्त प्रमाणात अल्कोहोल सेवन.

समारोप:

मेटफॉर्मिन हे प्रकार २ मधुमेहासाठी महत्त्वाचे औषध आहे, जे बहुतेक लोकांसाठी फायदेशीर आहे. त्याचे काही दुष्परिणाम असले तरी योग्य वापर आणि देखरेख केल्यास त्याचा प्रभावी उपयोग होऊ शकतो. तुमच्या मधुमेह व्यवस्थापन योजनेत मेटफॉर्मिन योग्य आहे की नाही, हे ठरवण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.

आजचा ब्लॉग तुम्हाला कसा वाटला, कृपया कमेंट बॉक्समध्ये लिहा. पुन्हा भेटुया उद्याच्या ब्लॉगमध्ये, तोपर्यंत स्वतःची आणि तुमच्या कुटुंबाची काळजी घ्या. निरोगी राहा, आनंदी राहा, आनंदाने जागे व्हा.  

 

 

प्रसाद नातू, पुणे.